Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Öğretmenlerin Eleştirel Okuma Öz Yeterliklerinin Yordanmasında Bilişsel Esnekliklerinin Rolü

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 4, 885 - 896, 31.12.2024

Ercüment İşleyen , Bircan Eyüp

https://doi.org/10.30703/cije.1395333

Öz

Bu araştırmanın amacı öğretmenlerin eleştirel okuma öz yeterliklerinin yordanmasında bilişsel esneklik düzeylerinin rolünü belirlemektir. Çalışma, Türkiye'nin farklı bölgelerinde görev yapan 867 öğretmen (K=522, E=345) ile gerçekleştirilmiş olup çalışma ilişkisel tarama desenine göre tasarlanmıştır. Veri toplama aracı olarak Kişisel Bilgi Formu, Eleştirel Okuma Öz Yeterlik Algı Ölçeği ve Bilişsel Esneklik Envanteri kullanılmıştır. Verilerin analizi SPSS 23.0 paket programı kullanılarak yapılmıştır. Araştırmada öğretmenlerin eleştirel okuma öz yeterlik algılarının yüksek, bilişsel esnekliklerinin ise orta düzeyde olduğu ve bilişsel esneklikleri ile eleştirel okuma öz yeterlikleri arasında pozitif yönlü orta düzeyde ilişki tespit edilmiştir. Bilişsel esnekliğin alt boyutları olan kontrol ve alternatif alt boyutunun eleştirel okuma öz yeterliği ile ilgili açıkladığı varyans %28’dir (ΔR2= .28). Araştırmanın sonucunda bilişsel esnekliğin eleştirel okuma öz yeterliğinin dikkate değer bir yordayıcısı olduğu ortaya çıkmıştır. Öğretmenlerin hem kişisel hem de mesleki gelişimleri açısından bu tür konularda dikkatlerini çekecek eğitimlere yönlendirilmesi ve Millî Eğitim Bakanlığı destekli çeşitli hizmet içi kursların açılıp öğretmenlerin katılımının sağlanması uzun vadede eğitim sisteminde daha nitelikli öğrencilerin yetiştirilmesine de katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel okuma eleştirel okuma öz yeterliği bilişsel esneklik 21. yüzyıl becerileri öğretmen.

Kaynakça

  • Akçay Özcan, D., & Kıran, B. (2016). Ergenlerin bilişsel esneklik düzeyleri ile öz yeterlikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. International Journal of Eurasian Education and Culture, 1(1), 1-8.
  • Akdan, O. (2016). Türkçe öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin eleştirel okuma becerisine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ahi Evran Üniversitesi.
  • Asıcı, E., & İkiz, F. (2015). Mutluluğa giden bir yol: bilişsel esneklik. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(35), 191-211.
  • Aşılıoğlu, B. (2008). Bilişsel öğrenmeler için eleştirel okumanın önemi ve onu geliştirme yolları. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (10), 1-11.
  • Aşılıoğlu, B., & Yaman, F. (2017). Öğretmen adaylarının eleştirel okumaya yönelik öz yeterlik algıları. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(12), 171-179.
  • Ateş, S. (2013). Eleştirel okuma ve bir beceri olarak öğretimi. Turkish Journal of Education, 2(3), 40-49.
  • Aybek, B., & Aslan, S. (2015). Öğretmen adaylarının eleştirel okuma öz yeterlik algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(4), 1672-1683.
  • Aydın Gönül, D., & Dilidüzgün, S. (2022). Çocuk edebiyatında 4c becerileriyle ilgili yapılan çalışmalara yönelik bir meta sentez çalışması. Uluslararası Çocuk Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi (ÇEDAR), 5(2), 1-16.
  • Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191-215. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0033-295X.84.2.191
  • Bandura, A. (2006). Toward a psychology of human agency. Perspectives on Psychological Science 2(1), 164-180. https://doi.org/10.1111/j.1745-6916.2006.00011.x
  • Brookfield, S. (2012). Teaching for critical thinking: Tools and techniques to help students question their assumptions. Jossey-Bass.
  • Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Ercan Akgün, Ö., Karadeniz Ş., & Demirel, F. (2018). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. A Pegem Akademi.
  • Camcı Erdoğan, S. (2018). Üstün zekâlılar öğretmenliği adaylarının bilişsel esneklik düzeylerinin incelenmesi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), 77-96.
  • Cartwright, K. B., Coppage, E. A., Lane, A. B., Marshall, T. R., & Bentivegna, C. (2017). Cognitive flexibility deficits in children with specific reading comprehension difficulties. Contemporary Educational Psychology, 50, 33-44. https://doi.org/10.1016/j.cedpsych.2016.01.003
  • Cartwright, K. B, Marshall, T. R., Dandy, K., & Isaac, M. C. (2010). The development of graphophonological-semantic cognitive flexibility and its contribution to reading comprehension in beginning readers. Journal of Cognition and Development, 11, 61-85. Çakır, B., & Dilmaç, B. (2023). Duygusal farkındalık, psikolojik esneklik ve yaşam doyumu arasındaki yordayıcı ilişkiler. Necmettin Erbakan Üniversitesi Ereğli Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 142-159.
  • Çam, Bilge (2006), İlköğretim öğrencilerinin görsel okuma düzeyleri ile okuduğunu anlama, eleştirel okuma ve türkçe dersi akademik başarıları arasındaki ilişki [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Osmangazi Üniversitesi.
  • Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk Ş. (2021). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik spss ve lisrel uygulamaları. A Pegem Akademi.
  • Çuhadaroğlu, A. (2013). Bilişsel esnekliğin yordayıcıları. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 2(1), 86-101.
  • Davidson, M. C., Amso, D., Anderson, L. C., & Diamond, A. (2006). Development of cognitive control and executive functions from 4 to 13 years: Evidence from manipulations of memory, inhibition, and task switching. Neuropsychologia, 44, 2037-2078.
  • De Vaus, D. (2002). Surveys in social research. Routledge.
  • Demirtaş, Z., Takunyacı, M., & Yeşil, R. (2023). Din öğretimi öğretmen adaylarinin bilişsel esneklik düzeyleri ile eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. Hitit İlahiyat Dergisi, 22(2), 723-744. https://doi.org/10.14395/hid.1334350
  • Dennis, J. P., & Vander Wal, J. S. (2010). The cognitive flexibility inventory: Instrument development and estimates of reliability and validity. Cognitive Therapy and Research, 34(3), 241–253. https://doi.org/10.1007/s10608-009-9276-4
  • Devine, T. G. (1986). Teaching reading comprehension. Allyn & Bacon.
  • Doğruluk Baysal, S. (2021). Öğretmen adaylarında bilişsel esnekliğin yordanmasında üstbilişsel farkındalık ve eleştirel düşünme eğilimlerinin rolü. Uluslararası İnovatif Eğitim Araştırmacısı, 1(2), 1-14. http://dx.doi.org/10.29228/iedres.54657
  • Ennis, R. H. (1987). A taxonomy of critical thinking dispositions and abilities. In J. B. Baron & R. J. Sternberg (Eds.), Teaching thinking skills: Theory and practice (pp. 9-26). W.H. Freeman.
  • Eskimen, A. D. (2018). Analysis of prospective Turkish language and literature teachers' self-efficacy perceptions on critical reading. Universal Journal of Educational Research, 6(9), 1891-1899. https://doi.org/10.13189/ujer.2018.060906
  • European Trade Union Committee for Education (2008). Teacher education in Europe. http://ec.europa.eu (Erişim Tarihi: 05.07.2023).
  • Field, A. (2013) Discovering statistics using ibm spss statistics: and sex and drugs and rock “n” roll. Sage.
  • Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education. McGraw-Hill. Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., Anderson, R. E., & Tatham, R. L. (2013). Multivariate data analysis. Pearson Education Limited.
  • Hall, J. L. (2016). A guide to doing statistics in second language research using spss and r. Routledge.
  • Halpern, D. F. (1998). Teaching critical thinking for transfer across domains: dispositions, skills, structure training, and metacognitive monitoring. American Psychologist, 53(4), 449-455. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0003-066X.53.4.449
  • İpşiroğlu, Z. (1992). Eleştirinin eleştirisi. Cem.
  • Kaplan, K. (2021). The relationship between media literacy competencies and critical reading self-efficacy perceptions of prospective teachers of Turkish. International Journal of Curriculum and Instruction, 13(3), 2513-2534.
  • Karabay, A. (2013). Eleştirel okuma öz yeterlik algı ölçeği'nin geliştirilmesi. Electronic Turkish Studies, 8(13), 1107-1122. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5389
  • Karabay, A., Kuşdemir Kayıran, B., & Işık, D. (2015). The investigation of pre-service teachers’ perceptions about critical reading self-efficacy. Eurasian Journal of Educational Research, (59), 227-246. http://dx.doi.org/10.14689/ejer.2015.59.12
  • Karadeniz, A. (2014). Eleştirel okuma özyeterlilik algısı ölçeğinin geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Bartın University Journal of Faculty of Education, 3(1), 113-140.
  • Karasakaloğlu, N., Saracaloğlu, A., & Yılmaz Özelçi, S. (2012). Sınıf öğretmeni adaylarının eleştirel okuma öz-yeterliklerine ilişkin algıları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(19), 405-422.
  • Karaşah, Z., & Karaşah, E. (2008). Türkçe öğretmen adaylarının “eleştirel okuma” tutumlarına eleştirel bir bakış (Kars Kafkas Üniversitesi Eğitim Fakültesi örneği). Türkçe Öğretimi Kongresi Kitabı, 18-20 Mayıs.
  • Kartal, E., Onbaşı, S. İ., & İlhan, E. L. (2024). Beden eğitimi ve spor öğretmenlerinin kapsayıcı eğitime yönelik öz yeterlikleri ile bilişsel esneklikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 25(2), 141-154. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.1150882
  • Kaya, A., Balay, R., & Göçen, A. (2012). Öğretmenlerin alternatif ölçme ve değerlendirme tekniklerine ilişkin bilme, uygulama ve eğitim ihtiyacı düzeyleri. International Journal of Human Sciences, 9(2), 1303-5134.
  • Kılavuz, Ş. (2020). Türkçe öğretmenlerinin ve öğretmen adaylarının eleştirel okuma düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Mersin Üniversitesi.
  • Koç, C., & Mehdiyev, E. (2022). İngilizce öğretmen adaylarinin bilişsel esneklikleri ve yardim isteme eğilimlerinin incelenmesi. Yaşadıkça Eğitim, 36(3), 794–812. https://doi.org/10.33308/26674874.2022363470
  • Kösem, V. C. (2020). Kitap okuma tutumu ile eleştirel okuma özyeterlik algısı arasındaki ilişkinin öğretmen adayları açısından incelenmesi. Manisa Celal Bayar University Journal of the Faculty of Education, 8(2), 1-17.
  • Lemke, C. (2003). enGauge 21st century skills: Digital literacies for a digital age. NCREL and Metiri Group.
  • Martin, M. M., Anderson, C. M., & Thweatt, K. S. (1998). Aggressive communication traits and their relationship with the cognitive flexibility scale and the communication flexibility scale. Journal of Social Behavior and Personality, 13(3), 34-45.
  • Martin, M. M., & Rubin R. B. (1995). A new measure of cognitive flexibility. Psychological Reports, (76), 623-626.
  • McLaughlin, M., & DeVoogd, G. (2004). Critical literacy: Enhancing students' comprehension of text. Scholastic.
  • MEB (2017a). Öğretmen strateji belgesi (2017-2023). Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü.
  • MEB (2017b). Öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri. Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü. https://oygm.meb.gov.tr/dosyalar/StPrg/Ogretmenlik_Meslegi_Genel_Yeterlikleri.pdf. (Erişim Tarihi: 20.07.2023)
  • Murathan, T., Yetiş, Ü., Uğurlu, F. M., & Murathan, F. (2017). Beden eğitimi öğretmenlerinin eleştirel okuma becerisine ilişkin öz yeterlik algısının incelenmesi. Turkish Studies- International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12(4), 393-404.
  • New Jersey Department of Education (2014). New Jersey professional standards for teachers, Foundations of Effective Practice. http://www.nj.gov/education (Erişim Tarihi: 04.07.2023).
  • Nosich, G. M. (2018). Eleştirel düşünme ve disiplinlerarası eleştirel düşünme rehberi (Çev. B. Aybek). Anı Yayıncılık.
  • Önal, İ., & Erişen, Y. (2019). Öğretmen yetiştirme programlarında eleştirel düşünme becerilerinin kazandırılması ihtiyacı. Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 62-78.
  • Özmutlu, P. (2019). Bilişsel farkındalık becerilerinin eleştirel okuma öz yeterlik algılarını yordama düzeyinin incelenmesi: üniversite öğrencileri üzerinde bir inceleme [Yayımlanma- mış yüksek lisans tezi]. Kafkas Üniversitesi.
  • Özsoy, G. (2008). Üstbiliş. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(4), 713-740.
  • Pajares, F., & Valiante, G. (2006). Self-efficacy beliefs and motivation in writing development. In C. MacArthur, S. Graham, & J. Fitzgerald (Eds.), Handbook of writing research (pp. 158-170). NY: Guilford Press.
  • Partnership for 21st Century Learning (2019). Framework for 21st century learning. https://static.battelleforkids.org/ documents/p21/P21_Framework_Brief.pdf (Erişim Tarihi: 10.07.2023)
  • Peker Akman T., & Çukadar, F. (2016). Bilişsel esneklik ile sosyal medyayı kullanmaya yönelik tutum arasındaki ilişkinin incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 6(2), 66-79. https://doi.org/10.19126/suje.03104
  • Peker Akman, T., & Demir, M. (2021). Üniversite öğrencilerinin bilinçli farkındalıkları ile bilişsel esneklikleri arasındaki ilişki. Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 5(9), 11-20. https://doi.org/10.31461/ybpd.879554
  • Sahlberg, P. (2010). The secret to Finland’s success: educating teachers. Stanford center for opportunity policy in education.https://edpolicy.stanford.edu/sites/default/files/publications/secret-finland%E2%80%99s-success educating-teachers.pdf. (erişim Tarihi: 16.07.2023)
  • Sapmaz, F., & Doğan, T. (2013). Assessment of cognitive flexibility: Reliability and validity studies of Turkish version of the cognitive flexibility inventory. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 46(1), 143-162. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000001278
  • Smith, R. (2010). The importance of critical thinking skills in research. The Journal of Higher Education, 81(3), 322-334.
  • Stevens, A. D. (2009). Social problem-solving and cognitive flexibility: Relations to social skills and problem behavior of atrisk young children [Unpublished Doctoral thesis]. Seattle Pacific University. (UMI No. 3359050)
  • Şahin, Ç., & Kıran, İ. (2009). Öğretmen adaylarının algılarına göre görsel okuryazarlık düzeylerinin değerlendirilmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (23), 77-90.
  • Taşdemir, S. H., & Murat, M. (2021). Öğretmen adaylarının bilişsel esneklikleri ile yılmazlık düzeyleri arasındaki ilişkide bilişsel duygu düzenleme stratejilerinin aracı rolü. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 2188-2209. https://doi.org/10.17679/inuefd.1005419
  • The Australian Institute for Teaching and School Leadership Limited (2011). Australian professional standards for teachers. http:// www.aitsl.edu.au (Erişim Tarihi: 17.08.2023)
  • Thematic Network on Teacher Education in Europe (2000). Green paper on teacher education in Europe / high quality teacher education for high quality education and training. http://entep.unibuc.eu (Erişim Tarihi: 17.08.2023)
  • Tosun, M. F. (2014). Ortaokullarda eleştirel okuma eğitiminin Türkçe öğretmenlerinin görüşlerine göre incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dumlupınar Üniversitesi.
  • Tuncer, M., & Tanaş, R. (2022). Bilişsel esneklik ve öz düzenleme becerileri arasındaki ilişki. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(2), 467-479. https://doi.org/10.32709/akusosbil.903722
  • Ulu, H., Avşar Tuncay, A., & Baş, B. (2017). The Relationship between Multimodal Literacy of Pre-Service Teachers and Their Perception of Self-Efficacy in Critical Reading. Journal of Education and Training Studies, 5(12), 85-91.
  • Uysal, P. K., Köse, S., & Pehlivan, D. (2020). Türkiye'de "eleştirel okuma eğitimi"ne ilişkin araştırmalar: Betimsel içerik analizi. İ. Kalenderoğlu ve P. Kanık Uysal içinde, Türkçe eğitimine adanan bir ömür: Dr. Asiye Duman'a armağan (s. 697-728). Pegem Akademi.
  • Üzümcü, B., & Müezzin, E. E. (2018). Öğretmenlerin bilişsel esneklik ve mesleki doyum düzeyinin incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 8(1), 8-25. https://doi.org/10.19126/suje.325679
  • Valtonen, T., Hoang, N., Sointu, E., Näykki, P., Virtanen, A., Pöysä-Tarhonen, J., ... & Kukkonen, J. (2021). How pre-service teachers perceive their 21st-century skills and dispositions: A longitudinal perspective. Computers in Human Behavior, 116, 106643. https://doi.org/10.1016/j.chb.2020.106643
  • Voogt, J., Erstad, O., Dede, C., & Mishra, P. (2013). Challenges to learning and schooling in the digital networked world of the 21st century. Journal of Computer Assisted Learning, 29(5), 403-413. https://doi.org/10.1111/jcal.12029
  • Virginia Department of Education (2011). Virginia standards for the professional practice of teachers. http://doe.virginia (Erişim Tarihi: 15.08.2023)
  • World Medical Association (2013). Ethical principles for medical research involving human subjects. WMA Declaration of Helsinki. https://www.wma.net/policies-post/wma-declaration-of-helsinki-ethical-principles-for-medical research (Erişim Tarihi: 15.07.2023)
  • Yaşar Ekici, F., & Balcı, S. (2019). Okul öncesi öğretmen adaylarının bilişsel esneklik düzeyleri ve duygusal tepkisellik düzeylerinin incelenmesi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, (1), 65-77.
  • Zimmerman, B. J. (2000) Self-efficacy: An essential motive to learn. Contemporary Educational Psychology, 1(25), 82-91. https://psycnet.apa.org/doi/10.1006/ceps.1999.1016
Toplam 78 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Öğretmen Eğitimi ve Eğitimcilerin Mesleki Gelişimi
Bölüm Articles
Yazarlar

Ercüment İşleyen 0009-0004-4161-230X

Bircan Eyüp 0000-0001-8061-1159

Yayımlanma Tarihi 31 Aralık 2024
Gönderilme Tarihi 24 Kasım 2023
Kabul Tarihi 1 Temmuz 2024
Yayımlandığı Sayı Yıl 2024Cilt: 13 Sayı: 4

Kaynak Göster

APA İşleyen, E., & Eyüp, B. (2024). Öğretmenlerin Eleştirel Okuma Öz Yeterliklerinin Yordanmasında Bilişsel Esnekliklerinin Rolü. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 13(4), 885-896. https://doi.org/10.30703/cije.1395333
 Kapak Resmi İndir

e-ISSN: 2147-1606

14550        14551